Acroteam

Μενού

Ιούλιος 1957. Αεροδρόμιο Τανάγρας, έδρα της 114 ΠΜ. Τρεις πολεμικές μοίρες διώξεως ημέρας, οι 341, 342 και 343 Μ Α/Η εφοδιασμένες με αεροσκάφη τύπου F-86 Ε SABRE, έχουν σαν βάση εξόρμησης το ομώνυμο γραφικό, αλλά και γεμάτο ιστορία χωριουδάκι της Βοιωτίας. Οι όμορφες Ταναγραίες κόρες και οι αγέρωχοι κούροι, ιερά κειμήλια της ιστορικής μας κληρονομιάς, ανευρίσκονται συχνά πυκνά από τους ντόπιους γεωργούς, αλλά και από τους εργάτες που συνεχίζουν τις κατασκευές κτιρίων και άλλων εγκαταστάσεων για τις ανάγκες της μονάδας.

Η 341 Μ Α/Η, πρώτη πολεμική μοίρα της αεροπορίας μας σε ρόλο δίωξης, εδρεύει στο βορειανατολικό μέρος του αεροδρομίου. Διοικητής της μοίρας ένα γεροδεμένο ψηλό παλικάρι από την όμορφη Έδεσσα, ο τότε Επισμηναγός ΗΛ. ΤΣΑΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ. Η μοίρα έχει στις τάξεις της τους πιο πεπειραμένους χειριστές, όχι μόνο στα F-86 Ε, αλλά γενικότερα στα αεριωθούμενα αεροσκάφη. Μια πεντάδα χειριστών, μεταξύ των οποίων κι ο διοικητής της μοίρας Η. Τσαμουσόπουλος, προετοιμάζεται να λάβει μέρος στους αγώνες βολής όλων των πολεμικών μοιρών της αεροπορίας που έχουν προγραμματιστεί για τον προσεχή Σεπτέμβριο. Κάθε μέρα, πρωί και απόγευμα εκτελούν δυο και τρεις εξόδους στην Άνδρο και στον Μαραθώνα, εκτελώντας βολές στο ανεμούριο και στα πανό.

Ένα πρωινό του Ιουλίου 1957 ο Ηλ. Τσαμουσόπουλος ανακοινώνει στους χειριστές της ομάδας βολών ότι κλήθηκε να παρουσιαστεί αυθημερόν στο ΓΕΑ. Ήμαστε όλοι περίεργοι. Αγωνιούμε να μάθουμε τι και πώς έτσι ξαφνικά θέλουν τον μοίραρχο μας. Το επόμενο πρωί ο μοίραρχος επιστρέφει και μας ρίχνει ένα περίεργο βλέμμα, ενώ τα μάτια του λάμπουν. Μ’ ένα χαμόγελο κάτω από το μικρό μουστάκι του, λέει στους χειριστές της ομάδας βολών: «Παιδιά μην απομακρυνθείτε, αργότερα σας θέλω». Πράγματι, μετά από δυο ώρες περίπου, κι ενώ βρισκόμαστε στην αίθουσα ενημέρωσης, μπαίνει ο Η. Τσαμουσόπουλος, ο αεροπόρος κομπιούτερ, ο πιλότος μηχανικός, και γεμάτος σοβαρότητα μας λέει: «Κύριοι, πήρα την εντολή από τον Αρχηγό αεροπορίας να συγκροτήσω το νέο ακροβατικό σμήνος της αεροπορίας μας. Δέχθηκα την εντολή, διότι πιστεύω ότι έχω τους κατάλληλους χειριστές για το σκοπό αυτό. Μετά από πολλή σκέψη κατέληξα στην απόφαση ότι η 341 Μ Α/Η έχει τους χειριστές που χρειάζονται και δεν υπάρχει λόγος να ψάξω στις άλλες μοίρες. Τι λέτε; Θέλετε η ομάδα βολής να γίνει το νέο ακροβατικό σμήνος; Μη μου απαντήσετε τώρα. Σκεφτείτε το πρώτα και τα λέμε το απόγευμα».

Μετά από αυτά τα λίγα, αλλά καθαρά λόγια, βγήκε από την αίθουσα ενημέρωσης και πήγε στο γραφείο του. Μείναμε μόνοι μας. Απόλυτη σιωπή. Βλέμματα αμήχανα, σκέψεις περίεργες, συναισθήματα πρωτόγνωρα για άλλους και κρυμμένα στα μύχια της ψυχής (από το 1952) σε άλλους. Δεν πέρασε πολλή ώρα και τα βλέμματα άρχισαν να ζωηρεύουν. Οι γλώσσες λύνονται και μια φράση κυριαρχεί: «Γιατί το απόγευμα κι όχι τώρα; Ανδρέα, πήγαινε να φωνάξεις το μοίραρχο».

Πράγματι, σαν αρχαιότερος που ήμουν, πηγαίνω στο γραφείο του διοικητή της μοίρας. Τον βρίσκω να σχεδιάζει αεροπλάνα σε διάφορους σχηματισμούς και να γράφει αριθμούς. Σηκώνει το κεφάλι του και με κοιτάζει. Θέλει να μπει στην ψυχή μου, να μάθει. Είναι βέβαιος για την απάντηση των χειριστών του. Τότε σηκώνεται όρθιος και μου λέει: «Καλά, πάμε». Μπαίνουμε στην αίθουσα ενημέρωσης. Οι υπόλοιποι χειριστές σηκώνονται όρθιοι. «Κύριε μοίραρχε, πότε αρχίζουμε;» Τίποτε άλλο. Καμιά άλλη ερώτηση, καμιά απορία, κανένας ενδοιασμός.

Το πρωί της επομένης, στη συγκέντρωση για τη γενική ενημέρωση όλων των χειριστών, ο μοίραρχος σοβαρός, αλλά με μάτια που πέταγαν αστραπές, μας λέει: «Κύριοι, το ΓΕΑ, ο αρχηγός του ΓΕΑ Αντιπτέραρχος κύριος Μαργαρίτης, μου ανέθεσε τη συγκρότηση του νέου ακροβατικού σμήνους της αεροπορίας μας. Η εντολή αυτή είναι μεγάλη τιμή για μένα, αλλά και για ολόκληρη την 341Μ Α/Η. Για βασικούς χειριστές του σμήνους επέλεξα συναδέλφους σας, που ανήκουν όλοι στη μοίρα μας κι αυτοί είναι οι: Υποσμηναγοί Ανδρέας Φραγκοπανάγος, Κωνσταντίνος Αδάμ, και οι Ανθυποσμηναγοί Φίλλιπος Κόλλιας και Νικόλαος Πατήρης».

Όλοι οι χειριστές δέχτηκαν το νέο με χαρά και υπερηφάνεια και ξέσπασαν σε χειροκροτήματα και ευχές. Από την επόμενη το πρωί άρχισε μια σκληρή, επίπονη και επίμονη εκπαίδευση. Κάθε μέρα πετάγαμε 3 με 5 φορές. Δυο εξόδους για βολές και μια έως τρεις εξόδους σε ακροβατικούς ελιγμούς, σε σχηματισμό των δυο, τριών, τεσσάρων και πέντε αεροσκαφών. Το πρόγραμμα εκπαίδευσης, που είχε εκπονηθεί από τον Ηλ. Τσαμουσόπουλο, ήταν λεπτομερές και προχωρούσε ανάλογα με την παρουσιαζόμενη πρόοδο. Τίποτα δε γινόταν στην τύχη.

Μετά πάροδο περίπου τριών μηνών συνεχούς εκπαίδευσης, άρχισαν οι πτήσεις και οι ακροβατικοί ελιγμοί και των πέντε αεροσκαφών μαζί. Το ύψος εξόδου των αεροσκαφών από τους διάφορους ελιγμούς κάθε μέρα όλο και χαμήλωνε. Ο λαός της Βοιωτίας και της Εύβοιας παρακολουθούσε με καμάρι το νέο «ΑΚΡΟΤΙΜ» με πέντε αεροσκάφη F-86 Ε να είναι έτοιμο να παραλάβει τη σκυτάλη από το «ΚΑΡΕ ΤΩΝ ΑΣΣΩΝ» και να είναι έτοιμο να συνεχίσει το βαρύ έργο των πρωτοπόρων, να διατρανεύσει ενώπιον των Ελλήνων και των Ευρωπαίων ότι οι Έλληνες αεροπόροι δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τους ξένους συναδέλφους τους κι ότι είναι ισάξιοι, αν όχι καλύτεροι, από πολλούς, μα πάρα πολλούς άλλους.

Τον Απρίλιο το ΓΕΑ προσκαλείται από τη Βελγική αεροπορία να συμμετάσχει με το ακροβατικό σμήνος στις αεροπορικές επιδείξεις των Βρυξελλών, που θα γίνονταν τον Ιούνιο, και που θα έπαιρναν μέρος όλα τα ακροβατικά σμήνη των χωρών μελών του ΝΑΤΟ. Ποιο απ’ τα δυο ακροβατικά σμήνη θα λάβει μέρος σ’ αυτές τις επιδείξεις; Το «ΚΑΡΕ ΤΩΝ ΑΣΣΩΝ» ή το «ΑΚΡΟΤΙΜ»; Το ΓΕΑ αποφάσισε να εκτελεστεί και από τα δυο ακροβατικά σμήνη μια επίδειξη πάνω από τον Φαληρικό όρμο μπροστά στα μάτια του λαού της Αττικής και πολλών επισήμων, κι ανάλογα με τις εντυπώσεις, θ’ αποφάσιζε ποιο από τα δυο σμήνη θα εκπροσωπήσει την αεροπορία μας στο Βέλγιο.

Έτσι, ένα ηλιόλουστο απόγευμα, πάνω από τις πεντακάθαρες ακτές του Σαρωνικού, έγινε ένας ευγενούς άμιλλας αγώνας μεταξύ του «ΚΑΡΕ ΤΩΝ ΑΣΣΩΝ» και του «ΑΚΡΟΤΙΜ». Μεταξύ του παλαιού και του νεοφανούς, ανάμεσα στα F-84 G και στα F-86 Ε. Οι πεντακόσιες χιλιάδες του λαού της Αττικής θαύμασαν και χειροκρότησαν τους αετούς, τους αεροπόρους μας. Το «ΑΚΡΟΤIΜ», ίσως επειδή αποτελείτο από πέντε αεροσκάφη, που ήταν και ταχύτερα, είχε τη δυνατότητα περισσότερων σχηματισμών και μετασχηματισμών έκλεψε τις εντυπώσεις, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι υστέρησε το «ΚΑΡΕ ΤΩΝ ΑΣΣΩΝ».

Αρχικά λοιπόν εγκρίθηκε η συμμετοχή του «ΑΚΡΟΤΙΜ» στις αεροπορικές επιδείξεις του Βελγίου. Τελικά όμως αποφασίστηκε να εκπροσωπηθεί η αεροπορία μας από το ΚΑΡΕ ΤΩΝ ΑΣΣΩΝ, πράγμα που έγινε με τα πλέον ικανοποιητικά αποτελέσματα, όπως ανέφερα προηγουμένως. Μετά την επιστροφή του ΚΑΡΕ ΤΩΝ ΑΣΣΩΝ από το Βέλγιο, το ΑΚΡΟΤΙΜ ανέλαβε επίσημα τη συνέχιση του βαρύ έργου της διάδοσης της αεροπορικής ιδέας και της εκπροσώπησης της αεροπορίας μας, όπου κι όταν θα εκαλείτο.

Τον Σεπτέμβριο του 1958, στα εγκαίνια της έκθεσης της Θεσσαλονίκης, «ΤΟ ΑΚΡΟΤΙΜ» εκτελεί μια από τις θεαματικότερες επιδείξεις ενθουσιάζοντας το λαό της Μακεδονίας. Μετά έρχεται η σειρά της Λάρισας, του Βόλου κι άλλων Ελληνικών πόλεων για να θαυμάσουν τους ωραίους ακροβατικούς ελιγμούς των πέντε άσων. Η φήμη του «ΑΚΡΟΤΙΜ» εξαπλώνεται γρήγορα σ’ όλη την Ελλάδα. Όλες οι πόλεις ζητούν να δουν από κοντά το νέο ακροβατικό σμήνος. Οι υποχρεώσεις όμως που έχουμε για τη εκπαίδευση των νέων χειριστών της μοίρας και η διατήρηση υψηλού βαθμού ετοιμότητας (readiness των 5 και 10 λεπτών) δεν μας επιτρέπουν την εκπλήρωση όλων των προσκλήσεων. Δυστυχώς τα Ελληνικά ακροβατικά σμήνη δεν είχαν την πολυτέλεια των σμηνών των άλλων χωρών τα οποία δεν είχαν άλλη υποχρέωση και άλλη αποστολή, παρά μόνο να εκτελούν επιδείξεις στη χώρα τους και σε άλλες χώρες.

Με το πέρασμα του χρόνου, και διαπιστώνοντας ότι όλοι οι ελιγμοί γίνονταν με απόλυτη τελειότητα, μας έγινε πεποίθηση ότι ο αριθμός των πέντε αεροσκαφών ήταν μικρός κι ότι θα ‘πρεπε ν’ αυξήσουμε τον αριθμό του «ΑΚΡΟΤΙΜ» σε επτά αεροσκάφη. Έτσι στις αρχές του 1959 άρχισε η σταδιακή ένταξη και των δυο αναπληρωματικών χειριστών των τότε Ανθυποσμηναγών Χ. Βάση και Αθ. Καρβέλα, οι οποίοι είχαν ήδη υποστεί σημαντική εκπαίδευση σε ακροβατικούς ελιγμούς σε σχηματισμό.

Στις αρχές Απριλίου 1959 πληροφορηθήκαμε ότι οι περίφημοι «SKYBLAZERS» το καμάρι της Αμερικανικής αεροπορίας θα έφταναν στην Αθήνα σε λίγες μέρες και θα εκτελούσαν επίδειξη πάνω από το αεροδρόμιο του Ελληνικού. Το ΓΕΑ με σήμα του ζητούσε να λάβουμε κι εμείς μέρος στην επίδειξη είτε με πέντε είτε με εφτά αεροσκάφη «αν βέβαια ήμαστε έτοιμοι». Η τελευταία παράγραφος ήταν καθαρά μια πρόκληση, την οποία ο λεβέντης από την Έδεσσα, ο Ηλ. Τσαμουσόπουλος, αποδέχτηκε αμέσως.

Όλοι οι χειριστές του «ΑΚΡΟΤΙΜ» ήμαστε συγκινημένοι από τη σκέψη και μόνο ότι θα συναγωνιζόμαστε για πρώτη φορά μ’  ένα άλλο ακροβατικό σμήνος, και μάλιστα με τους Αμερικανούς άσσους, οι οποίοι το 1952 μας είχαν δημιουργήσει τόσα πρωτόγνωρα συναισθήματα. Πράγματι, μια ηλιόλουστη Κυριακή στα τέλη Απριλίου 1959, απογειωθήκαμε από την Τανάγρα και μετά από λίγα λεπτά εμφανιστήκαμε πάνω από το αεροδρόμιο του Ελληνικού.

Σε πυκνό σχηματισμό ρόμβου τα εφτά F-86Ε σε ελάχιστο ύψος από το έδαφος περνούν με κλειστή στροφή μπροστά από τη θέση των επισήμων, και πάνω από μια λαοθάλασσα από 250.000 Αθηναίους, αρχίζουν την επίδειξη τους. Την κάθε ανακύκλωση (LΟΟΡ) διαδεχόταν μια περιστροφή (ROLL). Οι σχηματισμοί ρόμβου, βέλους και σταυρού διαδέχονταν τους σχηματισμούς γραμμής μετώπου, ύψιλον και ήτα. Οι μετασχηματισμοί γίνονταν με ιδανική ακρίβεια, είτε κατά την ανακύκλωση είτε στις στροφές για την εκτέλεση περιστροφής. Ιδιαίτερη εντύπωση έκανε η διάσπαση του «ΑΚΡΟΤΙΜ» σε εφτά γωνίες, η οποία γινόταν στην κατακόρυφη θέση μετά από ανακύκλωση (LΟΟΡ) και στη συνέχεια η ταυτόχρονη διασταύρωση των έξι αεροσκαφών από έξι αντίθετες κατευθύνσεις και στο ύψος των 3-5, 7-10 και 12-15 μέτρων πάνω από το έδαφος.

Ο στόχος του ελιγμού αυτού ήταν να βρεθούν και τα έξι αεροσκάφη την ίδια στιγμή πάνω από τους επισήμους, ενώ το έβδομο αεροσκάφος εκτελούσε συνεχείς κατακόρυφες περιστροφές ανόδου. Η επιδίωξη του ελιγμού αυτού πέτυχε απόλυτα με αποτέλεσμα η λαοθάλασσα των Αθηναίων καθώς και οι δεκάδες των Ελλήνων και ξένων επισήμων να μείνουν κατάπληκτοι. Οι τελευταίοι, και μάλιστα ανώτατοι Έλληνες και ξένοι αξιωματικοί της αεροπορίας, να εκφραστούν με τα πιο κολακευτικά λόγια για το «ΑΚΡΟΤΙΜ». Η όλη επίδειξη της Ελληνικής ακροβατικής ομάδας έληξε με την ταυτόχρονη επίδειξη των αεροσκαφών σε δυο σχηματισμούς των τεσσάρων και τριών αεροσκαφών αντίστοιχα.

Τα σχόλια και οι κρίσεις των εκπροσώπων του Ελληνικού και του ξένου τύπου ήταν ενθουσιώδη και ίσως έγιναν η αιτία των συνεχών προσκλήσεων από τις Ελληνικές πόλεις και τις συμμαχικές αεροπορικές αρχές προς το ΓΕΑ για εκτέλεση επιδείξεων από το «ΑΚΡΟΤΙΜ».

Τον Ιούνιο του 1959 είχε αποφασιστεί από το ΓΕΑ το «ΑΚΡΟΤΙΜ» να λάβει μέρος στις αεροπορικές επιδείξεις του Μονάχου της Δυτ. Γερμανίας, στις οποίες θα συμμετείχαν και τα ακροβατικά σμήνη της Αμερικής, Αγγλίας, Ιταλίας και Ολλανδίας. Η Κυριακή, ημέρα των επιδείξεων, ξημέρωσε με πολύ χαμηλή νέφωση και ελαφρά βροχή. Σφίχτηκαν οι καρδιές μας από τη σκέψη ότι οι επιδείξεις θα ματαιώνονταν. Από τις οχτώ πηγαίναμε συνέχεια στο μετεωρολογικό γραφείο και ρωτούσαμε σχετικά με τον καιρό. Οι Γερμανοί ειδικοί μας έλεγαν: «Τα νέφη είναι τώρα στα 2.500 πόδια και στις 11:00 (ώρα έναρξης των επιδείξεων), η βάση τους θα είναι στα 4.000 με 4.500 πόδια κι όχι δε θα βρέχει καθόλου», πράγμα και το οποίο έγινε. Οι χειριστές αισθανθήκαμε ανακούφιση, αλλά ο αρχηγός του «ΑΚΡΟΤΙΜ» και διοικητής της μοίρας μας, ο άνθρωπος κομπιούτερ, ο χειριστής-μηχανικός αεροσκαφών, ο Ηλ. Τσαμουσόπουλος, κοίταζε συνέχεια το θολό ουρανό με ανησυχία και σκεπτικισμό. Δεν μας έλεγε τίποτα από τις σκέψεις του και στα ερωτηματικά μας βλέμματα απαντούσε χαμογελώντας: «Μην ανησυχείτε, παιδιά. Όλα θα πάνε καλά».

Ώρα 11:30 π.μ. Τα εφτά αεροσκάφη F-86E του «ΑΚΡΟΤΙΜ», το ένα σε ελάχιστη απόσταση από το άλλο, απογειώνονταν από το διάδρομο του Φερστερφενμπούργκερ του Μονάχου για την εκτέλεση της πρώτης τους επίδειξης σε ξένη χώρα. Κλειστή στροφή σε σχηματισμό ρόμβου περνάμε μπρος από τις θέσεις των επισήμων, εκτελούμε περιστροφή, και μετά η μια δαντέλα διαδέχεται την άλλη. Μας καταλαμβάνει ανησυχία. Ερωτηματικά μας πλημμυρίζουν, αλλά καμιά λέξη, καμιά φωνή. Έχουν περάσει ήδη τρία λεπτά από την έναρξη της επίδειξης και ουσιαστικά δεν έχουμε αρχίσει ακόμα το πρόγραμμα μας, το οποίο κρατά­ει συνολικά γύρω στα 20 λεπτά. Όταν πλέον η ανησυχία μου έχει κορυφωθεί, ακούω την ήρεμη, αλλά σταθερή και γεμάτη από ατσάλινη αποφασιστικότητα φωνή του αρχηγού μας να ρωτάει: «Παιδιά, όλα εντάξει;» Στην καταφατική μας απάντηση λέει ξερά: «Ο.Κ, πάμε».

Και τότε αρχίζουμε πραγματικά την επίδειξη μας. Ήταν κάτι που εκτελούσαμε για πρώτη φορά. Μια επίδειξη που ποτέ δεν είχαμε σκεφτεί, δεν είχαμε συζητήσει και που ποτέ δεν περιμέναμε. Όλες οι ανακυκλώσεις και οι περισσότεροι μετασχηματισμοί έγιναν μέσα σε νέφη. Είχαμε απόλυτη εμπιστοσύνη στον αρχηγό μας. Γνωρίζαμε τις ικανότητες και τη σωφροσύνη του λεβεντόκαρδου αεροπόρου που μας οδηγούσε. Δεν ανησυχήσαμε ούτε στιγμή για το τι και πώς κάνουμε την επίδειξη μπαίνοντας συνέχεια στα σύννεφα. Η επίδειξη τελείωσε. Τα αεροσκάφη προσγειώθηκαν, σβήσαμε τους κινητήρες και κατεβήκαμε. Οι μηχανικοί μας αγκαλιάζουν, μας φιλούν γεμάτοι δάκρυα. Εμείς απορούμε. Προχωράμε προς τις θέσεις των επισήμων. Επικρατεί απόλυτη σιγή. Και ξαφνικά, μια λαοθάλασσα από 350.000 Γερμανούς θεατές ξεσπά σε ασυγκράτητα χειροκροτήματα και ουρανομήκεις ζητωκραυγές. Φθάνουμε στις θέσεις των επισήμων και δεχόμαστε θερμά συγχαρητήρια, εγκωμιαστικά σχόλια για το «ΑΚΡΟΤΙΜ», την Ελληνική αεροπορία, την Ελλάδα. Ο αρχηγός της Γερμανικής αεροπορίας θα δηλώσει αργότερα στους εκπροσώπους του διεθνούς τύπου: «Στην πολύχρονη αεροπορική μου ζωή, έχω παρακολουθήσει εκατοντάδες επιδείξεων κι έχω γνωρίσει δεκάδες αεροπορικές ακροβατικές μονάδες. Σήμερα όμως για πρώτη φορά είδα ακροβατική ομάδα να μπαίνει στα σύννεφα με άλλο σχηματισμό και να βγαίνει με άλλο. Μπράβο στους Έλληνες αεροπόρους που σήμερα μας έδειξαν τι μπορεί να κάνει το θάρρος και η σωστή εκπαίδευση».

Μετά από τρεις μέρες επιστρέψαμε στην Ελλάδα, όπου διαβάσαμε τα πολύ κολακευτικά σχόλια που είχε γράψει ο ημερήσιος και περιοδικός τύπος. Στην Ελλάδα, κυρίως κατά τους μήνες του καλοκαιριού και του φθινοπώρου, εκτελέσαμε αρκετές επιδείξεις όπως στην Λάρισα, Έδεσσα, Θεσσαλονίκη, Χαλκίδα κλπ. Ένα άλλο σημαντικό γεγονός για την πορεία του «ΑΚΡΟΤΙΜ» ήταν η απόφαση του Ηλ. Τσαμουσόπουλου να προσθέσει στους ελιγμούς επιδείξεως την ομαδική απογείωση και προσγείωση και των εφτά αεροσκαφών.

Ομαδική απογείωση και προσγείωση δεν είχε επιχειρήσει μέχρι τότε καμιά ακροβατική ομάδα, οποιασδήποτε χώρας. Πολύ αργότερα, το 1963, οι Ιταλοί και οι Γάλλοι πρόσθεσαν στην επίδειξη τους την απογείωση και προσγείωση των αεροσκαφών των σμηνών τους κατά τριάδες. Μετά από μια προσεκτικά μελετημένη εκπαίδευση, η οποία όμως δεν κράτησε πολύ χρόνο, το «ΑΚΡΟΤΙΜ» μπορούσε με απόλυτη ασφάλεια ν’ απογειώνεται και να προσγειώνεται ταυτόχρονα σε σχηματισμό Βέλους. Ήταν μια πολύ εντυπωσιακή άσκηση, που προσδιόριζε την αξία και τη θεαματικότητα του «ΑΚΡΟΤΙΜ». Το 1960 η Ελληνική ακροβατική ομάδα, μετά από πρόσκληση της Γερμανικής και Αμερικανικής αεροπορίας, εξετέλεσε επιδείξεις στα αεροδρόμια Βηχέα της Δυτ. Γερμανίας και Αβιάνο της Ιταλίας, όπου έδρευε μια Αμερικανική πτέρυγα μάχης. Και στις δυο αυτές επιδείξεις το «ΑΚΡΟΊΊΜ» απέσπασε τα πλέον κολακευτικά σχόλια των Γερμανών, Ιταλών και Αμερικανών αεροπόρων για την άψογη εκτέλεση των θεαματικών και ωραίων σχηματισμών και μετασχηματισμών κατά τη διάρκεια των ακροβατικών και κυριολεκτικά θαυμάστηκε για την ομαδική απογείωση και προσγείωση και των εφτά αεροσκαφών του.

Τον Ιούνιο του ίδιου έτους επισκέφτηκε τη χώρα μας ο τότε πρόεδρος της Αιγύπτου, Νάσερ. Το «ΑΚΡΟΤΙΜ» κλήθηκε από το ΓΕΑ, μετά από εντολή της κυβέρνησης, να κλείσει την αεροπορική παρέλαση που θα γινόταν ενώπιον του Νάσερ και των λοιπών επισήμων στο αεροδρόμιο του Τατοΐου. Και σ’ αυτή την περίπτωση, όπως και σε άλλες παρόμοιες επισκέψεις υψηλών ξένων, το «ΑΚΡΟΤΙΜ» συνέβαλλε με την επίδειξη του στην επιτυχία της εθνικής πολιτικής της χώρας μας. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους ο λεβέντης αρχηγός του «ΑΚΡΟΤΙΜ», ο τολμηρός και συνάμα συνετός αεροπόρος, ο Ηλ. Τσαμουσόπουλος, αποχώρησε από την αρχηγία της ομάδας που αυτός είχε δημιουργήσει, επειδή προγραμματίστηκε για μακρόχρονη εκπαίδευση στην Αμερική. Έτσι, μετά την αποδοτικότερη ίσως τριετία της αεροπορικής του ζωής, κατά τη διάρκεια της οποίας έχυσε ποταμούς ιδρώτα κι έδρεψε δάφνες, εγκατέλειψε το «ΑΚΤΡΟΤΙΜ» και την 341 Μ Α/Η με τις πλέον θερμές ευχές όλου του προσωπικού της μοίρας, και ιδιαίτερα των στενών συνεργατών του, των χειριστών του «ΑΚΡΟ», όπως ο ίδιος το είχε ονομάσει.

Έπρεπε τώρα να βρεθεί νέος αρχηγός. Να επιλεγεί ένας πεπειραμένος χειριστής, ο οποίος θα ‘πρεπε να είναι αποδεκτός απ’  όλους, και ιδιαίτερα από τους άλλους χειριστές του «ΑΚΡΟΤΙΜ». Ο Υπσγός τότε Αν. Φραγκοπανάγος, από  την Ανδραβίδα Ηλείας, κλήθηκε ν’ αναλάβει την αρχηγία του «ΑΚΡΟΤΙΜ».

Η ευθύνη μεγάλη, η κληρονομιά βαριά. Δεν ήταν εύκολη η απόφαση διαδοχής ενός σώφρονα κι επιτυχημένου απ’ όλες τις απόψεις αρχηγού, ενός Ηλ. Τσαμουσόπουλου. Ο Αν. Φραγκοπανάγος στηριζόμενος στις δικές του ικανότητες και στην αγάπη και εκτίμηση που έχαιρε απ’ όλους τους συναδέλφους του, και ιδιαίτερα από τους χειριστές του «ΑΚΡΟΤΙΜ», αποφάσισε ν’ αναλάβει τις τεράστιες ευθύνες που του κληροδότησε ο Ηλ. Τσαμουσόπουλος. Ταυτόχρονα με την αποχώρηση του μέχρι τότε αρχηγού του ακροτίμ, μετατέθηκε κι ένας από τους πλέον αγαπητούς συναδέλφους και στέλεχος του «ΑΚΡΟΤΙΜ», ο Υπσγός Κ. Αδάμ.

pilots3Οι χειριστές της ακροβατικής ομάδας από αριστερά προς τα δεξιά: Υπ/γοί Βάσσης Χ., Γαβρηιλίδης Σ, Ανθ/γός Δεμέγκος Σ, Υπ/γός ΦΡΑΓΚΟΠΑΝΑΓΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ (αρχηγός), Υπ/γός Κόλλιας Φ., Πατήρης Ν. και Ανθ/γός Νανόπουλος Κ.

Στις 20 Σεπτεμβρίου, μετά από δίμηνη εντατική εκπαίδευση, ο Υπσγός Αν. Φραγκοπανάγος, με την πιο κάτω σύνθεση του «ΑΚΡΟΤΙΜ» (Αν. Φραγκοπανάγος αρχηγός, Υπσγοί Φ. Κόλλιας, Νικ. Πατήρης, Χ. Βάσσης., Αθ. Καρβελάς, Ι. Γαβριηλίδης και Ανθσγός Δεμάγκος βασικοί χειριστές), εκτελεί πάνω από το αεροδρόμιο της Λαρίσης, και ενώπιον του αρχηγού του 28 ΑΤΑ Υπτχου Δ. Θεοδοσιάδη, ανώτατων, ανώτερων και κατώτερων αξιωματικών και του λοιπού στρατιωτικού προσωπικού, μια καθ’ όλα εξαιρετική επίδειξη, η οποία και αποτελεί την επίσημη αναγνώριση από την ηγεσία της αεροπορίας του νέου αρχηγού του.

Κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών του 1960 και των πρώτων του 1961 έγινε συντήρηση της ικανότητας του «ΑΚΡΟΤΙΜ» και εκπαίδευση των αναπληρωματικών χειριστών του. Άλλα θέματα που απασχολούσαν το νέο αρχηγό της ακροβατικής ομάδας ήταν η εξεύρεση μιας αντιπροσωπευτικής ονομασίας, η βαφή των αεροσκαφών με κατάλληλα χρώματα, η κατασκευή ομοιόμορφης στολής των χειριστών και η συγγραφή ιστορικού και διαφημιστικού φυλλαδίου. Η γάγγραινα όμως του Ελληνικού κράτους, η περίφημη γραφειοκρατία, δεν επέτρεψε μέχρι τον Ιούλιο του 1962 την υλοποίηση των πιο πάνω προσπαθειών, οι οποίες θα συνέβαλλαν σε μεγάλο βαθμό στην προβολή της Ελληνικής αεροπορίας και της χώρας μας γενικότερα. Οι χειριστές των ξένων ακροβατικών σμηνών ήταν εφοδιασμένοι με ειδικές ομοιόμορφες στολές εδάφους, πτήσεων, δεξιώσεων (πολιτική επίσημη ενδυμασία) και με φυλλάδια ιστορίας των σμηνών τους. Τα αεροσκάφη ήταν εξοπλισμένα με συσκευές παραγωγής έγχρωμου καπνού, πράγματα που συνέβαλλαν πολύ στην επιτυχία του σκοπού που επιτελούσαν.

Από τον Ιούνιο του 1961 ως τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, το «ΑΚΡΟΤΙΜ» προσκεκλημένο από την Γερμανική, Αμερικανική, και Ιταλική αεροπορία κι από το αρχηγείο του ΝΑΤΟ στη Νάπολη, εκτελεί επιδείξεις στο Βισμπάντεν και Μόναχο της Δυτ. Γερμανίας και Νάπολη της Ιταλίας. Στο Μόναχο της Δυτ. Γερμανίας 550.000 λαού αποθεώνουν τους χειριστές του Ελληνικού ακροβατικού σμήνους, οι δε επίσημοι με επικεφαλής τον καγκελάριο Αντενάουερ, εκφράζονται με τα πλέον κολακευτικά σχόλια. Είναι η δεύτερη φορά που βλέπουν το «ΑΚΡΟΤΙΜ» να εκτελεί επίδειξη μπαίνοντας και βγαίνοντας στα σύννεφα, ενώ τα άλλα ακροβατικά σμήνη (Αμερικανικό, Αγγλικό, Γαλλικό, Ιταλικό, Βελγικό και Ισπανικό) περιέκοψαν το πρόγραμμα επιδείξεων τους. Η ομαδική απογείωση και προσγείωση και των εφτά αεροσκαφών μαζί δημιουργεί δέος και αποσπά το θαυμασμό των θεατών και των επισήμων. Οι Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία με δάκρυα στα μάτια αγκαλιάζουν του Έλληνες αεροπόρους και δημιουργούν με τη χαρά και την υπερηφάνεια που γεμίζει τα στήθη τους μια κατάσταση πανηγυριού και ξεφαντώματος. Ο διεθνής τύπος αφιερώνει επί τρεις μέρες τα πλέον εγκωμιαστικά σχόλια. Η παρουσία του Ελληνικού τύπου και των διπλωματικών εκπροσώπων της πατρίδας μας ανύπαρκτος.

Η επιτυχία του «ΑΚΡΟΤΙΜ» και στις τέσσερις πιο πάνω εμφανίσεις του, που ήταν εξαιρετικές, τέλειες απ’ όλες τις απόψεις, είχε σαν αποτέλεσμα να εδραιωθεί η άποψη όχι η Ελληνική ακροβατική ομάδα ήταν, αν όχι η καλύτερη απ’ όλες τις υπάρχουσες μέχρι τότε αεροπορικές ακροβατικές ομάδες των δυτικών χωρών, τουλάχιστον μια από τις δυο καλύτερες. Στην επίδειξη του Μονάχου, που έγινε τον Σεπτέμβριο του 1961, συμμετείχαν σαν βασικοί χειριστές του «ΑΚΡΟΤΙΜ» οι Ανθσγοί Κ. Νανόπουλος και Δ. Παπαηλιού οι οποίοι είχαν αντικαταστήσει τους μετατεθέντες Υπσγούς Ν. Πατήρη και Αθ. Καρβελά, που είχαν συμπληρώσει πάνω από τρία χρόνια σαν βασικοί χειριστές του «ΑΚΡΟΤΙΜ» και πάνω από οχτώ χρόνια στα αεριωθούμενα αεροσκάφη.

Τον Σεπτέμβριο του 1961, μετά την επιστροφή του σμήνους από το Μόναχο, αποχώρησε και ο Υπσγός Φ. Κόλλιας του οποίου η μέχρι τότε συμβολή στην ακροβατική ομάδα των F-86 Ε υπήρξε τεράστια, όπως τέτοια υπήρξε και η προσφορά του στο αξιόμαχο της 341Μ Α/Η καθώς και στην πολεμική εκπαίδευση νέων χειριστών της μοίρας. Σιωπηρά είχε γίνει αποδεκτό από την πολεμική αεροπορία, ότι οι χειριστές που συμπλήρωναν πάνω από οχτώ χρόνια συνεχούς υπηρεσίας στις πολεμικές μοίρες ή τρία χρόνια στην ακροβατική ομάδα θα ‘πρεπε να μετατίθενται σε μονάδες μεταφορικών αεροσκαφών, επιτελικές θέσεις ή εκπαιδευτικά επιμορφωτικά κέντρα. Τη θέση του Υπσγού Φ. Κόλλια κατέλαβε ο μέχρι τότε αναπληρωματικός χειριστής του «ΑΚΡΟΤΙΜ», Ανθσγός Π. Καρδάσης.

Εκτός από τις επιδείξεις στο εξωτερικό, το «ΑΚΡΟΤΙΜ» εξετέλεσε παρόμοιες πάνω από Ελληνικές πόλεις (Θεσ/νίκη, Βόλο, Λάρισα, Χαλκίδα και Αθήνα) καθώς και πάνω από τα αεροδρόμια Ελευσίνας, Λαρίσης και Τανάγρας προς τιμήν διάφορων ξένων υψηλών επισκεπτών της χώρας μας. Η διάδοση του αεροπορικού πνεύματος, ένας από τους κυριότερους λόγους δημιουργίας των αεροπορικών ακροβατικών σμηνών επεκτείνετε απ’ άκρου εις άκρον της χώρας μας. Μέρα με την ημέρα η αγάπη του Ελληνικού λαού για την αεροπορία μας μεγαλώνει. Ο λαός μας καμαρώνει για τα επιτεύγματα των αεροπόρων του, αισθάνεται πραγματικά ότι μια μικρή χώρα μπορεί να συναγωνισθεί επί ίσοις όροις τους μεγάλους.

Κατά τους χειμερινούς μήνες του 1961, το «ΑΚΡΟΤΙΜ» περιορίζεται σε πτήσεις συντήρησης της ικανότητάς του και την εκπαίδευση των αναπληρωματικών χειριστών του. Ο αρχηγός του, Αν. Φραγκοπανάγος, προβαίνει σε συνεχείς παραστάσεις προς την ηγεσία της αεροπορίας μας για τη βελτίωση της όλης εμφάνισης των χειριστών και των αεροσκαφών του «ΑΚΡΟΤΙΜ».

Το 1962 ξημερώνει μ’ ένα τρομακτικό πλήγμα για την ακροβατική μας ομάδα και την αεροπορία γενικότερα. Στις 20 Ιανουαρίου, λίγο πριν τα μεσάνυχτα, δυο από τους καλυτέρους χειριστές της 342Μ Α/Η και του «ΑΚΡΟΤΙΜ», οι Ανθσγοί Κων/νος Νανόπουλος και Ιωάν. Δεμάγκος, προσκρούουν σε παρακείμενο λόφο αμέσως μετά την απογείωση τους από το αεροδρόμιο της Τανάγρας κι αφήνουν την τελευταία τους νεανική πνοή μέσα στ’ αγαπημένα τους ατσάλινα πουλιά. Ο θάνατος των ηρωικών εκείνων συναδέλφων κυριολεκτικά μας συντρίβει και μας εξουθενώνει. Ο χάρος ζήλεψε τη λεβεντιά τους, την αξιοσύνη και την αγάπη που έτρεφαν για την πατρίδα, την αεροπορία μας και το «ΑΚΡΟΤΙΜ». Αιωνία τους η μνήμη.

Τους πρώτους μήνες του 1962, και μετά από συνεχείς προτάσεις του Σγού Αν. Φραγκοπανάγου προς την ηγεσία της αεροπορίας μας, και παρά τις περίεργες αντιδράσεις ομάδας επιτελών του 28 ΑΤΑ και του ΓΕΑ, υλοποιήθηκαν τα πιο κάτω:

  • Τα αεροσκάφη της ακροβατικής ομάδας βάφτηκαν με τα χρώματα της Ελληνικής σημαίας (μπλε και άσπρο) στην πάνω επιφάνεια των πτερύγων και της ατράκτου και με πορφυρό αστραφτερό χρώμα στην κάτω επιφάνεια των πτερύγων και της ατράκτου.
  • Τοποθετήθηκε σ’   όλα τα αεροσκάφη συσκευή παραγωγής λευκού καπνού.
  • Κατασκευάστηκε λευκή στολή (προ πτήσεως) για όλους τους χειριστές.
  • Το «ΑΚΡΟΤΙΜ» βαφτίστηκε και το όνομα αυτού «ΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΦΛΟΓΑ», (HELLENIC FLAME).

Ένα άλλο αίτημα το οποίο έπρεπε να υλοποιηθεί, η έκδοση ενημερωτικού διαφημιστικού φυλλαδίου δεν πραγματοποιήθηκε.